Thương chiến: Những kẻ đơn phương sẽ đánh mất thế giới

Thiệt hại thương chiến gây ra dường như không thể đảo ngược

Ngày 4/4, Donald Trump tuyên bố đó là ngày giải phóng nước Mỹ, và sẽ mang trở lại công nghiệp, và việc làm gia công trở lại Hoa Kỳ thông qua kế hoạch đánh thuế quan một loạt các đối tác thương mại của họ, trong đó Việt Nam phải chịu mức thuế 46%. Tất nhiên, lãnh đạo chế độ cũng ý thức được hậu quả to lớn của quyết định này khi mà kinh tế Việt Nam phục thuộc hơn 200% vào ngoại thương: các mặt hàng linh kiện, điện tử sẽ điêu đứng và cũng khuyến khích những doanh nghiệp FDI trong phân khúc linh kiện-điện tử nếu không rời đi thì cũng thu hẹp sản xuất và không đầu tư thêm; các mặt hàng dệt may, da dầy, đồ nội thất, đồ gỗ và thụ tùng cũng lụn bại- những lĩnh vực này chiếm một lượng lao động khá đáng kể (labour intensive) và có sự tham gia của khối doanh nghiệp trong nước  và tình trạng ế ẩm có thể khiến các doanh nghiệp trong nước phá sản, người lao động mất việc. Đó thực sự là một thảm họa mà chúng ta đều không muốn, nhưng nó chỉ là một cái đinh đóng vào cỗ quan tài của một chế độ tham nhũng, và một mô hình kinh tế thất bại mà thôi.

Chế độ cũng rất rốt ráo để tái đàm phán với Hoa Kỳ; ông Tô Lâm đã gọi trực tiếp cho Donald Trump và cam kết sẽ giảm thuế quan của Việt Nam xuống mức 0% chỉ để đạt được những thỏa thuận với Hoa Kỳ, và ngay sau đó thì phó thủ tướng Hồ Đức Phước tức tốc trên đường sang Hoa Kỳ để đàm phán. Trump cũng có một tweet cho rằng cuộc nói chuyện rất “hiệu quả, và cảm ơn Việt Nam”. Tuy nhiên, với sự hời hợt của Trump và một chính quyền tạp nham ông ta mang về thì một sự phấn khích khi nghe những lời đường mật của quan chức chế độ không có gì là lạ. Chỉ để rồi họ sẽ khám phá ra thực ra Việt Nam cũng không thể cân bằng được dù là một phần nhỏ của thặng dư thương mại khoảng 123 tỷ đô. Việt Nam có thể mua nông sản, và một số người cho rằng việc gỡ bỏ thuế quan sẽ cho phép Mỹ xuất đến những chiếc ô tô giá rẻ (nhưng việc mua những mặt hàng này không rõ có đem lại một giá trị vượt quá 3 tỷ đô không, dù gì cũng sẽ chỉ là một phần nhỏ không thể khỏa lấp). Dù thế thì nó cũng sẽ gây khó khăn cho ngay chính nông dân trong nước; và ngay cả Vin Fast của Vin Group vốn đã rất khó khăn và chỉ mong chờ vào doanh số bán xe hơi tại thị trường Việt Nam để gỡ gạc lại mà thôi. Một mặt hàng chế độ cũng cam kết là mua máy bay Boeing, nhưng thực sự thì nó cũng chỉ như một đơn hàng trả góp dần và cũng không có nhiều ý nghĩa trong việc cân bằng cán cân thương mại và cũng không cần thiết với Việt Nam hiện tại.

Với một mức thâm thủng hơn 100 tỷ đô (25% GDP đất nước) thì việc ép Việt Nam phải cân bằng thặng dư với Mỹ là một việc làm quá đáng mà chúng ta có thể hứa hay cam kết được gì, và khả năng cao là chính quyền Mỹ sẽ không từ bỏ thuế quan với Việt Nam: trong trường hợp may mắn nhất có thể họ cũng chỉ đàm phán để hạ mức thuế quan xuống 30% và dù thế thì những thiệt hại to lớn chỉ giảm đi chứ vẫn sẽ xảy ra, vì Trump và những kẻ ton hót hời hợt sẽ sớm khám phá ra sự thực khi nghe các chuyên gia nói cho họ một điều rằng thực tế thì sẽ không có thay đổi gì nhiều nếu chính quyền Việt Nam cam kết như vậy.

Thương chiến sẽ tàn phá một nền kinh tế vốn đã bị thực dân

Dù sao thì tôi cũng chia sẻ sự khó khăn này, vì thương chiến sẽ tàn phá kinh tế đất nước và có hại cho người dân Việt Nam; nhưng cũng còn cách nào khác vì Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên cũng đã cảnh báo chế độ rất nhiều về sự phụ thuộc quá đáng về ngoại thương rồi. Nay một sự điên loạn của thế giới thì chúng ta cũng là một nạn nhân vì chúng ta đã không có sự chuẩn bị nào. Điều quá đáng hơn, thực tế người dân Việt Nam cũng không được hưởng lợi quá nhiều vào nền kinh tế phụ thuộc vào ngoại thương hiện tại. Đúng là nó dẫn tới một lượng đầu tư FDI khá lớn, nhưng thực tế thì chất lượng của FDI này cũng không nhiều phẩm chất (điều mà Tô Lâm cũng đã phải thừa nhận). Và nền kinh tế được duy trì bởi một mức lương rẻ mạt của người lao động, những doanh nghiệp FDI nước ngoài độc chiếm chuỗi cung ứng và tìm đủ mọi cách để không phải đóng thuế và không mang lại nhiều giá trị cho kinh tế nội địa, trong khi các doanh nghiệp trong nước hoàn toàn rất ít cơ hội tham gia chuỗi cung ứng nếu không muốn nói là bị loại. Và cũng cần phải nói rõ rằng một lượng lớn ngoại thương có được là nhờ các hoạt động gia công cho Trung Quốc để giúp họ trốn thuế quan mà thôi. Như vậy, chúng ta đang cầu cạnh, van xin Mỹ xem xét lại thuế quan để cứu chính những doanh nghiệp sản xuất Mỹ hoặc nước ngoài, và hàng hóa của Trung Quốc. Một nạn nhân của sự thực dân về kinh tế nay phải cầu xin ông chủ mở cửa cho mình một con đường sống. Họ phải cảm thấy đó là một sự xúc phạm rất lớn, nhưng chúng ta còn làm được gì ngoài chịu nhục! Thiệt hại trước mắt là sự không rõ ràng về chính sách, cũng như sự hoang mang thôi cũng sẽ gây những đổ vỡ ban đầu; về lâu dài sự thiệt hại do tình trạng ế ẩm hàng hóa, và thất nghiệp sẽ kéo đến đặt cuộc khủng hoảng kinh tế vốn đang diễn từ từ ra đi vào một giai đoạn cấp tính. Dù vậy, chế độ vẫn xa rời thực tế hơn khi vẫn đòi tăng trường 8% cùng những khoản đầu tư công hàng chục tỷ đô mà họ không có.

Sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu gia tốc một trật tự đa phương

Tuy nhiên, trong một cơn điên về thương mại thế giới, chúng ta cũng sẽ chứng kiến một sự dịch chuyển về chuỗi cung ứng toàn cầu như một hệ quả của thương chiến, khi là Mỹ đã đặt bức tường thuế quan lên họ và buộc các doanh nghiệp đa quốc gia, và các nước phải tìm thị trường tiêu thụ thay thế. Điều đầu tiên cần phải nói là cuộc chiến tranh lạnh nó có hại, thương mại tự do là một hình thức tiến bộ vì nó cho phép phân chia lao động, và vai trò sản xuất theo từng đặc điểm, và trình độ các quốc gia; nhờ đó giá cả của sản phẩm (output) trở nên rẻ và góp phần mở rộng thêm thị trường tiêu thụ và tạo ra phát triển kinh tế. Và tất nhiên, thuế quan là một xu hướng có hại vì nó nâng cao vật giá và khiến thị trường tiêu thụ co lại. Và trong bối cảnh hiện nay, nó có hại cho cả thế giới, nhưng Hoa Kỳ sẽ là một người chịu thiệt hại chính; thị trường cổ phiếu Hoa Kỳ đã tụt dốc nhanh nhất trong các nền kinh tế lớn.

Và trong một trật tự đa phương, có thể có những bất công trong thương mại, hoặc một vấn đề phức tạp thì đó cũng phải là được giải quyết trong các diễn đàn đa phương thay vì một lối áp đặt đa phương. Tôi luôn cho rằng xu hướng chiến tranh thương mại nó sẽ chỉ là ngắn hạn, để rồi thế giới nhìn lại chỉ như một cơn điên của Hoa Kỳ khi giải nhiệm vai trò lãnh đạo thế giới của mình. Hơn nữa, trong trường hợp xấu nhất, tăng trưởng kinh tế toàn cầu sẽ giảm 2% nhưng nó cũng không gây ra một cuộc suy thoái kinh tế. Nếu Việt Nam gặp phải suy thoái trầm trọng thì đó chỉ là chính quyền đã quá tổi dở và không có một sự chuẩn bị cần thiết nào.

Tuy thế, dù những tai hại và bồng bột ngắn hạn cũng sẽ dẫn đến những sự chuyển dịch vĩnh viễn. Các quốc gia, và tập đoàn đa quốc gia như tôi đã nói ở trên sẽ đi tìm thị trường tiêu dùng thay thế để giảm ảnh hưởng vào thị trường của Mỹ, dựa trên tinh thần 80% vấn đề thương mại thế giới không liên quan trực tiếp đến Hoa Kỳ (hoặc không phụ thuộc vào sức mua của Hoa Kỳ), và Hoa Kỳ đã không còn là đối tác thương mại lớn nhất của nhiều nền kinh tế mới nổi. Chúng ta cũng cần nhớ việc là thị trường tiêu dung lớn nhất thế giới và cho phép thâm hụt thương mại thực ra là một vấn đề có lợi cho Hoa Kỳ chứ không có hại như họ đã nói. Các doanh nghiệp startups cùng một nguồn nhân tài sau một thời gian định hình tại châu Âu hoặc các quốc gia bản địa, họ chọn sang Mỹ để tiếp cận một nguồn thị trường rộng lớn hơn (customer base). Và một thị trường rộng lớn với sức mua mạnh mẽ khiến Mỹ trở thành điểm thu hút của một nguồn FDI và các doanh nghiệp startup không lồ. Nếu họ cảm thấy bị lợi dụng và gây ra thương chiến với thế giới cũng có nghĩa là tự chấm dứt vai trò này cùng những đặc quyền và vị thế.

Các nền kinh tế mới nổi và phát triển sẽ phải đẩy mạnh thêm thị trường nội địa của mình để giảm tải áp lực về ngoại thương, mặt khác họ sẽ tổ chức liên kết các chuỗi cung ứng vùng dựa trên sự gần gũi về địa lý. Một thị trường khác cũng sẽ mở ra là thị trường châu Âu; nếu châu Âu muốn cạnh tranh vị trí siêu cường sòng phẳng với Hoa Kỳ, Trung Quốc thì họ cần một thị trường tiêu thụ mạnh. Châu Âu sẽ phải tìm đến các đối tác châu Á Thái Bình Dương (cụ thể là những nước đã có một nền dân chủ cởi mở) và Ấn Độ. Nhật Bản, Hàn Quốc dù sát gần với Trung Quốc thuộc khối dân chủ Đông Á về thương mại để giảm tải bài toán trước mắt về thương mại; nhưng về dài hạn họ sẽ phải sát gần với khối ASEAN nhưng cũng chỉ ưu tiên một số nước đã có dân chủ trong một thời điểm nguồn lực còn hạn chế. Tất nhiên, thế giới không muốn mất thị trường Hoa Kỳ, và thế giới cũng không muốn cô lập Hoa Kỳ; nhưng vấn đề tìm kiếm thị trường thay thế và thiết lập một chuỗi cung ứng giản lược, ít rủi ro, và không phụ thuộc vào Hoa Kỳ hoàn toàn là một phản ứng tự nhiên của thị trường khi Hoa Kỳ tự cô lập mình.

Chúng ta đã là một đất nước dân số đứng khoảng hoàng thứ 15 trên thế giới, nhưng với một trong lượng dưới 1% GDP kinh tế toàn cầu. Vấn đề thế giới phải chấp nhận Việt Nam không hề đặt ra, mà Việt Nam cần phải hội nhập với thế giới thông qua những cố gắng về dân chủ hóa và cải thiện quyền con người. Ngay cả báo cáo của World Bank cũng thừa nhận vấn đề Việt Nam đã ký rất nhiều FTA, nhưng thực thi được lại rất ít; một trong số đó là EVFTA còn bị bỏ ngỏ vì vấn đề hội đoàn lao động. Chính quyền Việt Nam đang chạy đua với thời gian để thương thảo với Hoa Kỳ và gần như sẽ không có một kết quả nào khả quan; nhưng nếu có thì cũng có một vấn đề lớn hơn cả, là chúng ta đang dần mất đi một chỗ đứng trong một trật tự đa phương sắp hình thành, được gia tốc bởi sự tái sắp đặt chuỗi cung ứng, và cố gắng tìm thị trường thay thế Hoa Kỳ vì từ chối dân chủ hóa. Chế độ đang cố kéo về Hoa Kỳ cho mình, nhưng lại không hiểu rằng họ sắp đánh mất cả thế giới. Và phải chăng, hai tín đồ của chủ nghĩa đơn phương, một nước lớn tự cô lập mình, và một nước nhỏ cần thế giới nhưng kiên quyết bài bác dân chủ, nhân quyền, vốn đã là một nếp sinh hoạt mới của thế giới. Việc cố gắng đi thuyết phục qua lại là một việc làm quẩn quanh, bế tắc mà thôi.